ایده های مسجد جوان محور
۰۵ خرداد ۱۴۰۴ 0
۲۰ طرح نوآورانه برای جذب نسل جوان به
مساجد ایران
مسجد در ایران میتواند از اینکه یک
محل عبادت تنها باشد به مرکز فرهنگی، اجتماعی و آموزشی تبدیل شود که جوانان در آن
هویت پیدا کنند.
برای رسیدن به این هدف، باید برنامههای
متنوع و خلاقانه طراحی کرد که از جنبههای معنوی، فرهنگی، تفریحی، آموزشی و
اجتماعی باشد.
در ادامه، ۲۰ طرح جدید و قابل اجرا با
بودجه و امکانات مساجد ایران ارائه می شود. هر طرح خلاقانه و توضیح می دهد چگونه
اجرا می شود و چه اثری در جذب جوانان خواهد داشت.
1. طرح
حضور (باشگاه امتیازات مسجد) : این طرح با ایجاد یک سیستم امتیازدهی
جوانان را به منظم در نماز جماعت و برنامه های مسجد میکند. برای هر حضور در نماز یا فعالیتهای مسجد (مثل اذان گفتن، کمک به
برگزاری مراسم، قرائت قرآن)، امتیاز در نظر گرفته میشود که با جمع آوری آنها میتوان
از «بانک جوایز» مسجد هدیه گرفت. مثلا هر بار شرکت در نماز جماعت ۱۰ امتیاز
و حضور در حلقههای آموزشی ۲۰ امتیاز دارد همچنین عملکرد خوب در خانه و مدرسه (به ارزیابی والدین یا معلمان)
امتیاز ویژه دارداین سیستم رقابت سالمی ایجاد میکند و با انگیزهبخشی و مداوم ، نوجوانان را به مسجد پایبند نگاه میدارد.
2. پیوند
مسجد و مدرسه : در این طرح، مسجد با مدارس محله فعال میکند. امام جماعت یا جوانان
فعال مسجد به مدارس همجوار میزند، در مراسم صبحگاهی یا نماز مدارس شرکت میکنند
و دانشآموزان را به مسجد دعوت میکنند می برنامههایی مانند یا
برگزار میشود تا دانشآموزان با محیط مسجد آشنا شوند. همچنین اهدای جوایز
به دانشآموزان ممتاز علمی و اخلاقی در مسجد صورت میگیرد تا حضور در مسجد تقویت
شود این ارتباط به آشنایی با نسل جوان با مسجد و شکستن حس غریبگی آنها میشود.
3. کانون
هنری مسجد : مسجد میتوان محفل پرورش ذوق هنری جوانان باشد. در قالب این طرح،
کارگاه های هنری متنوعی در مسجد برگزار می شود. از آموزش خوشنویسی و نقاشی اسلامی
گرفته شده تا کلاسهای تئاتر و سرود مذهبی. جوانان میتوانند در گروههای سرود یا
نمایش مسجد عضو شوند و آثار هنری خود را در مناسبتهای مذهبی اجرا کنند مثلاً اجرای نمایش کوتاه با موضوعات اخلاقی یا سروده های گروهی در
اعیاد و مراسم. همچنین نمایشگاه هنر اسلامی (عکس، خطاطی، گرافیک دینی) در فضای
مسجد برگزار میشود تا هم جنبه فرهنگی هنری تقویت شود و هم جوانان هنرمند مسجد به
دیگران معرفی شوند. این فعالیت ها فضای شاداب و ایجاد در مسجد ایجاد می کند که
برای نسل جوان جذاب است.
4. مسابقات
فرهنگی-ورزشی مسجد : برگزاری مسابقات متنوع از روش های
مشارکت جوانان به مسجد است در این طرح، مسجد یک سری مسابقات دورهای
ترتیب میدهد که برخی از جنبههای فرهنگی-معنوی و برخی تفریحی-ورزشی را دارند.
مثلاً مسابقه دانش دینی (احکام، حدیث) با شیوههای نوین و سرگرمی برگزار میشودو
در کنار مسابقات ورزشی مانند دویدن، دوچرخه سواری یا فوتبال بین تیمهای مسجد
برگزار میشود. همچنین مسابقههایی در زمینه هنر (خوشنویسی، نقاشی با مضامین مذهبی)
میتواند انجام شود برگزیدگان هر بخش جوایز سادهای (مانند
لوح تقدیر یا هدیههای کوچک) دریافت میکنند. این رقابتها حس هیجان و مشارکت را
در جوانان برمیانگیزد و آنها را به محیط مسجد پیوند میدهد.
5. اردوهای
تفریحی و زیارتی : در این طرح، کانون مسجد جوانان اردوهایی
ترتیب میدهد که ترکیبی از تفریح سالم و زیارت یا معنویت است برای مثال، کوهنوردی دستهجمعی یا طبیعتگردی یکروزه همراه با
اقامه نماز جماعت در دل طبیعت. یا بازدید از اماکن زیارتی نزدیک (مانند امامزادهها)
همراه با برنامههای سرگرمکننده در طول مسیر. میتوان اردوهای علمی و سیاحتی
(مثلاً بازدید از موزه یا مکانی تاریخی) را نیز در برنامه گنجاند این اردوها با کمک خیرین یا مشارکت حداقلی شرکتهای تامینشده است نتیجه این اردوها ایجاد رفاقت بین جوانان مسجد، تقویت هویت دینی در
دل تفریح و خاطرهسازی مثبت از مسجد خواهد بود.
6. پاتوق
کتاب و اندیشه : ایجاد یک باشگاه کتابخوانی و گفتمان در مسجد، نسل جوان اهل فکر را
جذب میکند. در این طرح، کتابخانه مسجد تقویت میشود و کتابهای مناسب جوانان
(رومانهای آموزنده، زندگینامه الگوهای دینی، کتابهای توسعه فردی با دیدگاه
اخلاقی و ...) در محل قرار میگیرندهر ماه یک کتاب به عنوان کتاب منتخب معرفی و
در مسجد نشست نقد و گفتوگو پیرامون آن برگزار میشود. همچنین مسابقات کتابخوانی
و قصهنویسی با الهام از مفاهیم دینی برگزار میشود مثلاً جوانان خلاصه کتاب یا داستان کوتاه خود را ارائه دهندگان و
برترین ها تقدیر می کنند. این باشگاه به مسجد کارکرد فرهنگی-آموزشی میبخشد و فضای
گفتگو درباره مفاهیم در محیطی صمیمی را فراهم میکند.
7. کافه
گفتوگوی مسجد چایخانه . محیط مسجد میتواند گوشهای دنج برای این
گردهمایی تدارک ببیند (مثلاً فرش یا میز و صندلی در شبستان یا حیاط مسجد). هر
جلسه یک موضوع جذاب (مانند مسائل اجتماعی، سبک زندگی، چالشهای اعتقادی نسل
جوان) مطرح میشود و با حضور یک کارشناس جوان یا روحانی خوشفکر به شکل پرسش و
پاسخ پیش میرود. فضای غیررسمی و دوستانه این کافه گفتگو، استرس محیط را ندارد و نسل
جوان احساس راحتی میکند که نظراتش را بیان کند. چنین برنامهای به مسجد چهرههای
پویا و مردمدار میدهد و ارتباط فکری نسلها را میکند.
8. سینما
مسجد : در این طرح، مسجد به صورت دورهای اکران فیلم یا مستند دارد. فیلمهایی
با مضامین اخلاقی، تاریخی یا انگیزشی که مناسب فضای مذهبی هستند و در سالن
اجتماعات یا شبستان مسجد با ویدئو پروژه نمایش داده میشوند پس از نمایش، یک جلسه گفتگو و تحلیل فیلم با حضور جوانان میشود تا
پیامها و نکات آن را بررسی کنند. به عنوان نمونه، نمایش فیلمی درباره یک قهرمان
مسلمان یا یک چالش اجتماعی و سپس بحث آزاد پیرامون آن. رعایت موازین اسلامی در
انتخاب فیلمها ضروری است، اما تنوع موضوعی و جذابیت سینمایی حفظ می شود. این
برنامه هم جنبه هنری-تفریحی دارد، هم به آگاهیبخشی اجتماعی و دینی کمک میکند و
باعث میشود مسجد قدمی فراتر در فرهنگسازی بردارد.
9. باشگاه
مهارتهای زندگی : نسل جوان نیازمند فراگیری مهارتهای
عملی زندگی در کنار رشد معنوی است. مسجد میتواند با افراد متخصص محلی، کارگاههای
آموزشی کاربردی اجرا کند. برای مثال کارگاههای مهارتهای ارتباطی، مدیریت استرس،
آموزش زبان انگلیسی، کامپیوتر یا حتی مهارتهای فنی و حرفهای ساده در محل مسجد.
مربیان خبر (ترجیحاً جوانان متعهد) دعوت میشوند تا در فضای این آموزشها با چاشنی
مفاهیم اخلاقی ارائهدهنده مسجد. به طور مثال، کلاس آموزش کامپیوتر که با ذکر
نمونه ای از استفاده صحیح از فضای مجازی و رعایت اخلاق در اینترنت همراه است. یا
آموزش فن بیان و سخنوری همراه با یادآوری مسئولیت زبان از دیدگاه دین. این تلفیق
آموزش دینی و دنیوی، مسجد را به پایگاهی مفید برای زندگی روزمره جوانان بدل می
کند و نشان می دهد دین و زندگی جدایی ناپذیرند.
10. گروه
ورزش و سلامت مسجد : تشکیل گروههای ورزشکار وابسته به مسجد
برای ترغیب جوانان ورزشدوست. مسجد میتواند یا مثلاً یک تیم فوتسال والیبال از
نمازگزاران جوان تشکیل دهد و با تیم مساجد دیگر مسابقه دوستانه ترتیب دهد. همچنین
برنامه پیادهروی یا دوچرخهسواری دستهجمعی هفتگی از مسجد به سمت پارک یا زیارتگاه
نزدیک تنظیم شودقبل از شروع ورزش یا بعد از پایان، امام چند دقیقهای درباره
سلامت جسم در کنار سلامت روح سخن بگویید و دعای کوتاهی خوانده شود. حتی میتوان
وسایل ورزشی ساده (مانند میز پینگپنگ یا حلقه بسکتبال) در حیاط مسجد نصب کرد تا
جوانان بین وقتها بازی کنند. این طرح با نشاطبخشی جسمی ، روحیه جوانان را شاداب
کرده و پیوندشان را با مسجد میسازد.
11. هیئت
امنای جوانان (مشارکت در مدیریت) : یکی از بهترین راهها برای جذب نسل جدید،
سپردن مسئولیت و نقش تصمیمگیری به خود آنهاست در این طرح، مسجد (هیئت امنا، امام جماعت) بخشی از برنامهریزیها
را به یک کارگروه جوانان میسپارد. چند نوجوان و جوان فعال عضو این کارگروه میشوند
و درباره موضوعاتی مانند برنامههای فرهنگی، نحوه خرج بودجه فرهنگی، زیباسازی
مسجد و ... ایدهپردازی و تصمیمگیری میشوند. آنها میتوانند نشستهای همفکری
برگزار کنند و نظرات همسالان خود را جمعآوری کرده و به مدیریت مسجد ارائه دهند.
وقتی جوانان میبینند که در مسجد میشوند،
احساس میکنند چند برابر میشودو دیگر مسجد را صرفاً یک محل تحمیل مقررات بزرگترها
نمیبینند. این مشارکت، نسل جوان را مسئولیت پذیر و به مسجد وفادار بار میآورد.
12. جشنهای
مناسبتی خلاق : مساجد غالباً در ایام عزاداری فعالند، اما جشنهای شاد مذهبی میتوانند
نشاط نسل جوان را انجام دهند این طرح شامل اجرای برنامه های ویژه
در اعیاد و مناسبت های مذهبی با ابتکارهای تازه است. برای نمونه، در نیمهشعبان
(میلاد امام زمان عج) یک در مسجد برگزار میشود:
تزیین شاد فضای، اجرای تئاتر یا دکلمه مسجد توسط نوجوانان، برگزاری مسابقه
اطلاعات مهدوی، پخش کلیپهای کوتاه توسط خود جوانان. یا در عید غدیر، مسابقه توسط گروههای نوجوان برگزار میشود که طی آن با مربی یک نمایش کوتاه
ترتیب میدهند. حتی مناسبتهای ملی با ارزشهای دینی (مثل دهه فجر انقلاب) میتواند
به شکل نمایشگاه عکس، خاطرهگویی پدربزرگها برای جوانان در مسجد، و موسیقی
سرودهای انقلابی اجرا شود. این جشنها مسجد را به فضای پرنشاط و خاطرهانگیز برای
جوانان بدل میکند.
13. پویشهای
خدماترسانی اجتماعی : طرحی برای جذب آن دسته از جوانانی که
انگیزه های اجتماعی و خیرخواهانه دارند. مسجد میهای جهاد پایگاه راهاندازی پویشها
و گروههای کوچک کوچک باشد. به عنوان مثال، گروه خیریه جوانان مسجد را تشکیل میدهند
که در مناسبتهایی مانند ماه رمضان برای کمک به نیازمندان محل اقدام میکنند (تهیه
بستههای آرزو، افطاری ساده برای خانوارهای مستمند و جز آن). یا پویش که در آن مسجد نوجوانان در یک روز با همکاری شهرداری، شهرزدایی و
ناظر پارکها و خیابانهای اطراف انجام میدهند. همچنین سر زدن دستهجمعی به آسایشگاه
سالمندان یا گلزار شهدای محل در برنامه گنجانده میشود. این فعالیتها اثر
اجتماعی و مفید بودن را در جوانان بیدار میکند و مسجد را به عنوان کانون خدمت به
مردم در ذهنشان ثبت میکند.
14. جلسات
پرسش و پاسخ بیتکلف : بسیاری از پرسشها و دین چالشهای فکری
دربارهشان و جامعه ممکن است در فضای رسمی جرأت بیانش را نداشته باشند. این طرح یک
تریبون آزاد با حضور یک روحانی یا کارشناس جوان و خوشفکر است که بدون قضاوت و با
روی باز به پرسش های جوانان پاسخ می دهدمحیط جلسه صمیمی و راحت در نظر گرفته میشود
(نشستن روی زمین در حلقههای گفتگو یا حتی بعد از صرف یک غذای ساده). موضوع میتواند
هر چیزی باشد: از چرایی برخی احکام تا مسائل روز مانند دین و فناوری یا دغدغههای
شخصی جوانان. مهم این است که گوش شنوایی در مسجد بیابند و پاسخها مستدل اما قابل
فهم و محترم ارائه شود.
15. فضاسازی
و زیباسازی جوانپسند : گاهی جذابیت یک محیط به دکور و فضاسازی
آن نیز وابسته است. این طرح با هزینه کم به دنبال ایجاد تغییرات کوچک اما در فضای
مسجد است تا دلپذیرتر و جوانپسندتر شود. مثلاً نصب پوسترها و تابلوهای گرافیکی با مضامین معنوی و سبک جدید
در شبستان، ایجاد نورپردازی ملایم و زیبا برای جلسات شبانه جوانان، خوشبو نگه
داشتن همیشگی شبستان با عود یا گلاب، تجهیز گوشهای از مسجد به فرش و بالشهای
رنگی برای نشستن گروههای گفتگو. همچنین نظافت مداوم سرویسخانهها و وضوها و تهیه
امکانات بهداشتی مناسب است که نشان دهد به آسایش و شأن جوانان توجه میشود. حتی میتوان
یک دیوار مسجد را به تابلوی اعلانات و نمایش چهرههای جوانان (عکسهایی از
اردوها، گزارش برنامهها، نقاشی یا دلنوشتههای اعضای نوجوان) اختصاص داد تا حس
مالکیت پیدا کنند. این تغییرات ظاهری پیام غیرمستقیمی دارد: مسجد خانهای خود
شماست و به سلیقه و راحتیتان میدهد.
16. اردوی
علمی-مسجدی (طرح مسجد کاوشگر) : در این برنامه، حوزه علمیه جوانان را
فراهم میکند، همزمان با تقویت ایمان. به این صورت که جلسات آموزشی و علمی جذاب
در مسجد برگزار میشود و سپس بازدیدهای علمی مرتبط ترتیب داده میشود. برای مثال،
دوره آموزشی نجوم در مسجد برگزار می شود (شامل آشنایی با آیات قرآن درباره
ستارگان) و در پایان دوره، یک شب بیرون
شهر با تلسکوپ برگزار می شود. یا دوره آشنایی با محیط زیست از منظر تعالیم دینی،
و سپس یک اردوی کاشت نهال در طبیعت اطراف. این اردوهای علمی-دینی، ذهن کنجکاو
جوانان را سیراب کرده و نشان میدهد که به پیشرفت علمی آنها کمک میکند، در نتیجه
پیوند ریشهتری شکل میگیرد.
17. اپلیکیشن
و رسانه مسجدی : نسل امروز به فناوری عجین شده و حضور در فضای مجازی بخش بزرگی از
زندگی اوست. این طرح با هزینههای کم یک اپلیکیشن موبایل یا کانال فضای مجازی برای
مسجد راهاندازی میکند تا جوانان حتی اگر در مسجد وجود ندارند، با آن در ارتباط
باشند. در این کانال، برنامههای آینده مسجد اعلام میشود، کوتاه (حدیث روز، کلیپ
سخنرانی کوتاه، چالش معنوی روزانه) منتشر میشود و حتی میتوان سیستم امتیازدهی
طرح حضور را به صورت آنلاین پیادهسازی کرد که هر کس حضوری یا مجازی در فعالیتهای
شرکتی امتیاز گرفته است. اعضای جوان مسجد میتوانند چندرسانهای را برای این
کانال انجام دهند (ساخت کلیپ از جلسات، پادکست گفتوگوهای مسجد و غیره). این حضور
آنلاین باعث میشود مسجد همگام با زبان نسل دیجیتال حرکت کند و همیشه در ذهن و
ذهن جوانان باشد، در نتیجه آنها را بیشتر به سمت وجود کند نیز ترغیب میکند.
18. طرح
«هر نوجوان، یک مسئولیت : در این طرح هر نوجوان مسجد یک وظیفه
کوچک اما در مسجد برعهده میگیرد این وظیفه میتواند یکی از یکی از
موارد را تنظیم کند: مسئول کتابخانه، مسئول سیستم صوتی، یکی از مسئولین صف نماز یا
پخش مهر و سعده، یک نفر مسئول بهروز کردن تابلوهای تبلیغاتی، مسئول خوشامدگویی
به تازهواردها و... حتی برای افراد مهمکننده امور فنی، میتوان نگهداری وسایل
برقی یا رایانههای مسجد را تعریف کرد با سپردن نقشهای ملموس به جوانان،
آنها مسجد را از خود میدانند و برای انجام کارهایشان مرتب به مسجد سر میزنند این کار اعتماد به نفس نوجوانان را بالا میبرد و حس اثرگذاری و
تعلق آنها را تقویت میکند. امام جماعت و بزرگترها نقش راهنما و پشتیبان خواهند
داشت نه مجریان اصلی، و جوانان عملاً فعالیتهای اجرایی مسجد میشوند.
19. محفل
انس متفاوت (نور، نوا و نیایش) : برنامههای معنوی اما با حال و هوای
متفاوت و جذاب برای جوانان. به جای جلسات رسمی و طولانی دعا و قرآن، یک شب در ماه
به اختصاص دارد. مثلاً بعد از نماز مغرب
و عشا، با نورپردازی ملایم و پخش پسزمینه آرامبخش، حلقه ذکری برگزار میشود که
در آن بین قرائت آیات یا دعاها، فواصل کوتاهی موسیقی بیکلام معنوی یا تواشیح
توسط گروه سرود مسجد اجرا شود. یا ترتیل قرآن با ترجمه و نمایش متن بر روی پرده
انجام می شود تا همه معنی را درک کنند. همچنین میتوان از رسانه بهره برد؛ مثلاً
کلیپ کوتاهی با مضمون اخلاقی-ایمانی پخش شود و بعد از امام جماعت چند کلمه در
مورد آن صحبت کند نه اینکه صرفاً خطابهمحور باشد پذیرایی مختصر چای و شیرینی در انتها، حسن ختم این محفل است. این شیوه
برگزاری جلسه معنوی با ایجاد تنوع در روش تبلیغ و استفاده از هنر و فناوری اتفاقها
پذیرفتهاند و جوانان را به شرکت مستمر در برنامههای معنوی مسجد ترغیب میبرند.
20. طرح
«مسجد، خانه دوم من : آخرین طرح بر ایجاد فضای دائماً زنده و
مهماننواز در مسجد دارد. به جای آن مسجد فقط در ساعاتی محدود (نمازهای یومیه یا
مناسبت های خاص) باز باشد، یک برنامه کشیک یا نگهبانی داوطلبانه از سوی خود
جوانان مسجد برگزار می شود تا در ساعات بیشتری مسجد را باز نگه دارنددر این
مواقع، هر کس میتواند برای مطالعه، استفاده از کتابخانه، مشاوره گرفتن از امام
جماعت یا حتی معاشرت سالم به مسجد مراجعه کند. مثلاً بعدازظهرها مسجد باز باشد؛
چند نوجوان در کتابخانه مطالعه کنند، چند نفر در حیاط گفتگو یا بازی فکری کنند،
امام جماعت در اتاق خود حاضر باشند و هر جوانی سوال یا مشکلی داشت نزد او برود.
مسجد با روی خوش و آغوش باز از استقبال جوانان، نه با درهای بسته. اینگونه نسل
جوان به مسجد به چشم پناهگاه همیشگی و خانه دوم خود نگاه خواهد کرد که در شادی و
سختی میتواند به آن مراجعه کند. نتیجه، پیوند عاطفی عمیق و مانوسی با مسجد است
که حتی با گذر از دوران جوانی نیز تداوم خواهد داشت.
جمعبندی: هر یک از این طرحهای خلاقانه با نیازها و علایق نسل جدید طراحی شده
و با شرایط مساجد ایران سازگار است. اجرای این برنامهها مستلزم همکاری امامان
جماعت، هیئتامنا و خود جوانان است تا با کمترین هزینه، مسجد را به مرکزی پویا و
جذاب تبدیل کنند. ترکیبهای فعالیتهای تفریحی، هنری، آموزشی و معنوی باعث میشود
نوجوانان و جوانان سرگرم شوند و رشد کنند، به صورت ناخودآگاه به معنویت و جامعه
مسجدی گره بخورند. در نهایت، مسجدی که پاسخگوی متفاوت زندگی جوان امروز باشد، میتوان
امیدوار بود که آیندهای معنویتر و جامعهتر برای جامعه باشد.